"Demokracja liberalna, społeczeństwo obywatelskie i rozliczanie władzy. System naczyń połączonych demokracji" - w Archiwum Osiatyńskiego esej profesora Jana Kubika
Chcielibyśmy zwrócić uwagę Państwa na esej profesora Jana Kubika, dostępny na stronach Archiwum Osiatyńskiego, skąd cytujemy fragment.
Dyktatorskie zapędy funkcjonariuszy demokracji
Ci, którzy władze posiadają często jej nadużywają, czasami niemal bezwiednie, bo pokusa, by ludzi „porozstawiać” jest wielka.
Dzieje się tak i w demokracjach, choć tu „rozstawianie” jest utrudnione wszelkiego rodzaju barierami zbudowanymi właśnie po to, by nadużycia władzy poskramiać. Mając to na uwadze trzeba uznać, że istotą demokracji nie jest po prostu władza ludu, ale system ograniczeń władzy. Architekci systemu amerykańskiego, szczególnie Madison, doskonale sobie z tego zdawali sprawę. Nie chodziło li tylko o odebranie władzy królowi i oddanie jej w ręce ludu; chodziło również o taką architekturę instytucji władzy, w której dawałoby się poskramiać systematycznie i efektywnie dyktatorskie zapędy funkcjonariuszy demokracji.
Liberalny system ograniczeń władzy
Władza ludu, czy mówiąc dokładniej władza większości pochodząca z prawidłowo przeprowadzonych wyborów, jest oczywiście niezbywalną częścią demokracji. Ale władza większości może obrócić się w tyranię. Obawiał się tego już Arystoteles i od niego zaczyna się długa lista myślicieli i praktyków, którzy proponowali różne sposoby na ograniczanie tyrańskich zapędów, czy to pojedynczych władców czy parlamentarnej większości. Demokracja liberalna to właśnie taki system, w którym ogromna część energii politycznej skupia się na szukaniu najbardziej efektywnych sposobów okiełznania władzy do kogokolwiek by nie należała. Liberalizm ma oczywiście kilka znaczeń, ale tu znaczy system ograniczeń; system zapewniający jak najdalej posuniętą rozliczalność władzy. Rozliczalność ma dwie podstawowe formy: wertykalną i horyzontalną.
Rozliczalność horyzontalna to system wzajemnego „szachowania się” przez w znacznej mierze autonomiczne organy władzy: prawodawczej, wykonawczej, i sądowniczej. To wielki pomysł Monteskiusza.
Rozliczalność wertykalna ma źródło w innych instytucjach systemu demokratycznego, głównie w społeczeństwie obywatelskim. Szczególną rolę mają tu odegrania organizacje patrzące władzy na ręce, po angielsku zwane watchdog organizations.